San Martzialgo bataila, “Aldabe mendiko bataila” hobe

“San Martzialeko bataila”, “Aldabe mendiko bataila” hobe, Irun ondoan,
1522ko ekainean. Kasu honetan, normala den bezala, gertatu da garaileek
gertaera historikoa ikusteko eta interpretatzeko modua aurkeztu dutela gure
zoritxarrerako, garaitutakoek ez dute hura zalantzan jartzeko gaitasun
kritikoa izan, goitik behera onartu dute, eta gainera, urtero ospatzen dute,
“bizitza eta ohorea” duen jai batekin.
Esarte Muniainen lanak, lehenik eta behin, irabazleen bertsioa aurkezten du,
gertaerak garatu ziren gizarteak onartu ondoren; gero, urte luzez ikertu eta
aztertu ondoren, ateratako ondorioak planteatuko ditu, batez ere bere lan
magikoan islatu zirenak: “Navarra, 1512-1530. Conquista, ocupación y
sometimiento militar, civil y eclesiástico” (Pamplona-Iruñea 2001).
Garibaik, “Compendio historial…” (Brusela 1571) lanean, ezin hobeto egiten
du gertakariak desitxuratzeko lana. Haren interpretazioa, puntuz puntu,
Fernando “Katolikoa” batzuentzat edo “Falsarioa” besteentzat 1512an
Espainiak Nafarroako erresuma edo Estatua okupatzea justifikatzeko eraiki
zuen narrazioari erantzuten dio.
Egia esan, Esartek jakin eta frogatzen duenez, ustezko tropa frantsesak
Nafarroako Estatuaren zerbitzura zeuden indarrak ziren, 1512tik aurrera
Gaztelak kendutako Erresuma edo Estatuaren subiranotasuna
berreskuratzeko ahaleginean, non nafarrez gain, gaskoiak, frantsesak ere
borrokatzen baitziren (gogora dezagun Frantzisko I.a erregeak kanpaina
horren alde egiten zuela), beste mertzenario eta lanskenete alemaniar tartean.
Espainiaren zerbitzuko historialariek beti aurkeztu izan dituzte gertaerak
Frantziaren aurkako gerra gisa, Nafar Estatuaren errealitatea ikusezin
bihurtzeko.
Gai honen guztiaren alderdirik tristeena da urtero Irungo Alarde ezagunean
ospatzen duten ospakizuna onartzea eta ospatzea, gertaera hori tamalgarria da
gure herrialdean. Okupazioa eta menderatzea ospatzea, menderatzea eta
gutxitzea ospatzea da. Gure Nafar Estatuaren etorkizunerako hilgarria izan
zen konkista baten oroimen historikoa ezabatzea da, eta, era berean, inoiz
baino biziago dauden konkista eta okupazio baten historiaren benetako
bertsioa faltsutzea.